گزارش: محمد همایون ذهین

فراه یکی ولایات غربی افغانستان است، دراین دیار مردمی زندگی میکنند که شیفتۀ علم و دانش بوده، معارف را دوست دارند و به ارزش علم و دانش پی برده اند.                    

خواستیم گزارشی را در رابطه به وضعیت فعلی معارف در این ولایت تقدیم شما بداریم، از همین جهت نخست به سراغ چند مکتب اناث و ذکور اینولایت رفتم تا اوضاع داخلی مکاتب را بدست آورم.

کسانی که به ولایت فراه سر زده باشند، حتماً از لیسه شیخ ابونصر فراهی نامی در ذهنش مانده است.

بلی لیسه ابونصر فراهی، ابونصر فراهی که یکی از مشاهیر و بزرگان سیستان زمین و باشنده دیار فراه و فراداتا قدیم بوده، نام زیبایش، زیبندۀ لوحۀ زَرین این لیسه میباشد.

بزرگان ما، 80 سال پیش از امروز با هم نشستند و نام این بزرگمرد را لایق یگانه مکتب عالی ایجاد شده در ولایت فراه، دانسته و آنرا بدین نام (لیسه عالی شیخ ابونصر فراهی) مسمی کردند.  

در طول سالیان متمادی سیاستمداران متفکرین و انسانهای معروف و مشهور زیادی به سطح ملی از این لیسه فارغ شده اند.  

در قدم اول به سراغ مدیر این لیسه رفتم، صبح زود بود، عبدلودود انوری مدیر این لیسه را در حالی که هنوز تا زنگ شروع مکتب، نیم ساعت مانده بود، پشت میز ادارۀ آن مکتب یافتم.

ایشان در رابطه به وضعیت فعلی این لیسه چنین معلومات داد:  فعلاً لیسه شیخ ابونصر فراهی دارای 21 صنف درسی میباشد، 806 شاگرد دوره لیسه، در دو شیفت صبح و بعد از ظهر شامل تدریس میباشند.

آقای انوری میگوید که تعداد داخله هر صنف حدود بالاتر از 40 تا 50 نفر می باشد که از حد نورمال آن بیشتر بوده اما چون تعمیر این لیسه به تقاضای سابق ساخته شده و دارای اتاق کمتر و کوچکتر بوده، از سوی هم، چون لیسه ابونصرفراهی، یکی از لیسه های عالی ولایت فراه است، بناً مردم اکثراً علاقمند تحصیل فرزندانشان دراین لیسه میباشند، از این خاطر ما هم از روی مجبوریت، تراکم شاگردان را در صنوف پذیرفته ایم.

او میگوید که لیسه شیخ ابونصر فراهی فعلاً  27 استاد دارد، که یکی لیسانسه، 15 چهارده پاس و 11 دوازده پاس میباشد.  

به گفته آقای انوری اکثر معلمین این لیسه چهارده پاس و دوازده پاس بوده، ولی استادان ورزیده هستند که در ساحه درسی تابحال با کدام مشکلی مواجه نشده اند.

آقای انوری در ارتباط به فارغین سالانه این لیسه گفت، که گراف فارغین این لیسه هر سال بالا میرود. او گفت که فارغین سال گذشته، 216 نفر بوده که بیشتر از 80 % آنها به پوهنتون ها راه پیدا کرده اند.

آقای انوری، از مشکلات عمده لیسه شیخ ابونصر فراهی را یکی عدم احاطه کامل این لیسه میداند.

وی میگوید چون صحن مکتب احاطه نیست بناً از لحاظ امنیتی در خطر بوده و افراد و اشخاص نامطلوب وارد بصورت آزادانه وارد صحن این لیسه می شوند.

وی میگوید لیسه ابونصر همانگونه که یکی از لیسه های عالی فراه میباشد باید توجه بیشتری به لیسه صورت گیرد.

 ایشان نیز نامناسب بودند شکل ظاهری تعمیر لیسه را تأیید میکند و میگوید که در این ارتباط و همچنان بخاطر احاطه آن، از مدت 6 شش سالی که ایشان منحیث مدیر این لیسه مقرر شده است، به ریاست معارف، مقام ولایت و دیگر نهاد های کمک کننده پیشنهاد نمود اما تا اکنون موفق به اجرای این عمل نشده اند.

نذیراحمد فقیری متعلم صنف دوازدهم و همچنان معاون کمیته شاروالی لیسه شیخ ابونصر فراهی میباشد.

 او میگوید که از  درس معلمین خود راضی است و تا فعلاً در عرصه تدریس با کدام مشکل جدی با استادان خود مواجه نشده اند.

وی همچنان میگوید: هر چند سال گذشته در مکتب ما چندان نظمی وجود نداشت و بی انظباطی موجود بود، اما امسال که یکی دو هفته از شروع مکاتب می گذرد نظم این لیسه نسبت به سال سپری شده، بهتر بنظر میرسد.  

وی امیدوار است که امسال متفاوت تر از سال و سالهای پیشتر باشد.

فقیری گفت هر چند در مکتب خود فقط چند استاد محدود مسلکی دارند، و متباقی اکثراً جوانان تازه فارغ شده صنوف دوازدهم میباشند، اما در عرصه تدریس با ایشان کدام مشکلی تا فعلاً ایجاد نشده است.

او میگوید که در مکتب خود سه لابراتوار: کیمیا، فزیک و بیولوژی دارند، اما او از مکمل نبودن مواد لابراتواری در مکتب خود شاکی است.

فقیری از ریاست معارف فراه گلایمند است که این ریاست  به لیسه شیخ ابونصر فراهی خیلی کم توجه میکند، مثلاً او میگوید که مکتب شان تا بحال احاطه کامل نشده است و از دو طرف بدون دیوار و بروی همگان باز است و هر کس داخل صحن مکتب میشود.

او میگوید که احاطه نبودن مکتب از لحاظ امنیتی این مکتب را به خطر مواجه ساخته است. او گفت که حتی بعضی وقت ها چون مکتب شان احاطه ندارد، تعدادی از معتادین نیز به صحن مکتب داخل شده و به شاگردان مزاحمت میکند.

فقیری میگوید که آنها به نمایندگی از شاگردان این لیسه چندین بار به صورت مکرر به اداره این لیسه و ریاست معارف پیشنهاد احاطه را نموده اند اما گفته میشود که ریاست معارف در این عرصه بی تفاوتی نشان میدهد.

او همچنان رنگمالی تعمیر مکتب را یکی دیگر از موضوعاتی می داند که به گفته او چندین دفعه به ریاست معارف پشینهاد نموده اند، که به گفته او در این زمینه نیز چنین بی تفاوتی وجود دارد.

جاوید یکتن دیگر از شاگردان این لیسه نیز از نداشتن وسایل ورزشی شکایت دارد وی میگوید که آنها در مکتب خود بدون فوتبال و والیبال دیگر به هیچ امکانات ورزشی دسترسی ندارند.

بعد از آن روانه مکتب نسوان مهاجر آباد  واقع در پنج کیلو متری شهر فراه شدم، فرزانه سلطانی یکی از معلمین سابقه دار این مکتب را در حالی که در صنف درسی مشغول تدریس بود برای چند دقیقه ای ملاقات کردم.

او گفت که در صنف برای تدریس شاگردان از روش آموزش فعال کار میگیرد، زیرا به گفته معلمه سلطانی در این روش بیشتر خود شاگردان در آموختن سهیم می باشند و این روش شاگردان را وا می دارد تا خود شان درس را آموخته و در نتیجه فراموشی کمتر داشته باشند.

وی از نظم مکتب خود راضی است و میگوید که معاشات آنها سر وقت می رسد، اما وی میگوید که معاشات معلمین بسیار کم می باشد که کفاف زندگی شان را نمی کند. در حین حال یکتن دیگر از معملین این مکتب که نخواست نامش فامش گردد، گفت: "اهداء تقدیرنامه ها و تقدیرمعلمین بصورت متوازن نیست و یا اینکه توزیع تقدیرنامه ها بدون مشوره اداره مکتب صورت میگیرد."

سور قریه ای است مربوطه به مرکز فراه که در چند کیلومتری شهر فراه موقعیت دارد.

در اینجا نیز یک لیسه ذکور وجود دارد، این لیسه در جوار سرکی که راهی بسوی ولسوالی بالابلوک و در نهایت به ولایت هرات بستان میرسد، موقعیت دارد.

در ابتدا هیچ احساس نکردم که در این جا مکتبی باشد، یک تعمیر چند اطاقه، دارای صحن خشک و خالی که صرفاً در آن یک بنبه آب نصب شده است و خلاص.

 وقتی تعدادی از جوانان را دیدم که در صحن این خاکی و اطراف تعمیر مکتب، کتاب بدست دارند و مطالعه میکنند و تعداد از اطفال را دیدم که در زمین خاکی در گرد و خاک دنبال یک توپ که شاید توپ فوتبال بود، می دوید، آهسته، آهسته متوجه شدم که اینجا باید یک مرکز آموزشی یا یک محیط درسی باشد.

نزدیکتر رفتم، یک جوانی که در پهلوی بنبۀ آب بالای یک توته سنگی نشسته بود، از وی پرسیدم که اینجا چه است و اینکه او اینجا چه کار میکند؟

نام او محمود است، متعلم صنف 11 این لیسه، جوان آرام و با ادبی بود، با خندۀ در دل گفت اینجا مکتب سور است و من هم درس میخوانم.

بعد از باز کردن سرِ دیگِ سخن، زیاد صحبت هایمان مثل شوربا گرم شد.

او درد دل میکرد و من هم میشنیدم. او گفت که در مکتب خود مشکلات زیادی دارد، که به گفته  او نداشتن لابراتوار، کتابخانه، استادان مسلکی، نداشتن میدان فوتبال، ساحه سبز و از همه مهمتر نداشتن احاطه مکتب را از مشکلات عمده این مکتب میداند.

محمود همچنان گفت که آنها هیچ نوع امکانات ورزشی ندارد.

شاه محمود جلالی یکتن از فارغ التحصیلان ممتاز صنف دوازده سال گذشته است.

جلالی می گوید یک نفر از نماینده های پارلمانی هر ولایت در پارلمان کشور، مسئول توزیع بورسیه های تحصیلی کشورهای خارجی تعیین شده است. که به اساس ادعای وی نماینده گان پارلمان، صرفاً اقارب و بسته گان خویش را از طریق این بورسیه ها به کشور های خارجی روان میکنند.

به گفته وی این بورسیه ها باید با شفافیت کامل به اساس رقابت آزاد بین فارغین ممتاز مکاتب توزیع گردد که اینچنین نیست!

به گفته او در این اواخر برای 7 هفت نفر سهمیه بورسیه کشورهای خارجی به ولایت فراه آمده بود که فعلاً معلوم نیست که چه کسانی به این بورسیه ها رفته اند.

او همچنان می گوید در تعیین و توزیع بورسیه های تحصیلی، نماینده های پارلمان، ریاست معارف، مقام ولایت و شورای ولایتی نقش و مسئولیت دارند که آنها صرفاً کسانی را که از اقارب نزدیک خودشان هستند به مصلحت همدیگر، به این بورسیه ها روان می کنند و جوانان با استعداد، مُستعِد و مُستحق از این چانس ها بی خبر می مانند.

در این قمست بخاطر پیداکردن معلومات بیشتر و همچنان پیداکردن پاسخ به سوالاتی که برایم خلق شده بود، به ریاست معارف ولایت فراه سرزدم.

عتیق الله رییس معارف فراه را درست ساعت دو بعد از ظهر  در حالی که مصروف رسیدگی به عرایض مراجعین بود، در دفتر کارشان ملاقات کردم، وی در یک مصاحبۀ اختصاصی به مجله رفاه نوجوانان در رابطه به وضعیت فعلی معارف  در ولایت فراه چنین معلومات ارایه کرد: فعلاً در مجموع در سطح ولایت فراه 321 باب مکتب ابتدائی، متوسطه و لیسه وجود دارد، که از این جمله 99 باب آن در مرکز و متباقی در ولسوالی های ده گانه فراه می باشد.

از مجموع مکاتب فراه 16 باب مکتب به دلایل امنیتی و نبود استاد، غیر فعال می باشد.

مکاتب موجوده در ولسوالی ها از قرار ذیل میباشد:

1.      در ولسوالی پشتکوه مجموعاً سی 30 باب مکتب وجود دارد.

2.      در شیب کوه 23 باب مکتب وجود دارد.

3.      در ولسوالی جوین 23 باب مکتب وجود دارد.

4.      در ولسولی اناردره مجموعاً 23 باب مکتب وجود دارد.

5.      در ولسوالی پشت رود مجموعاً 14 باب مکتب وجود دارد.

6.      در ولسوالی گلستان 6 باب مکتب وجود دارد.

7.      در ولسوالی پرچمن 34 باب مکتب وجود دارد.

8.      در ولسوالی بالابلوک 10 باب مکتب وجود دارد.

9.      در ولسوالی خاکسفید 15 باب مکتب وجود دارد.

10.  و در ولسوالی بکوا 18 باب مکتب وجود دارد.

بر علاوه یک تربیه معلم ، چهار باب مکاتب تخنیکی و مسلکی، یک انستیتوت زراعت و 10 باب مکاتب تعلیمات اسلامی در ولایت فراه بالفعل فعال می باشند.

رییس معارف فراه گفت اگر چه در ارتباط به شاگردان جدید الشمول امسال، تا بحال راپور کامل نرسیده است، اما تقریباً 118 الی 120 هزار شاگرد که تقریباً 38 تا 40 هزار آن دختر و متباقی پسران میباشند، در مکاتب مرکز و ولسوالی ولایت فراه مشغول درس خواندن می باشند.

رییس معارف گفت که در ولسوالی گلستان بنابر دلایل امنیتی 5 باب مکتب از قبل غیر فعال بوده و متأسفانه یک باب مکتب دیگر (بنام مکتب نسوان بی بی دوست ) هم به این تازه گی ها غیر فعال شده است.

عتیق الله در رابطه به آمار معلمین رسمی و اجیر در مکاتب ولایت فراه چنین معلومات داد: ما تا جای که امکان داشته است با فرهنگ اجیری مبارزه کرده ایم، بگونه مثال وی گفت که فعلاً 99 در صد معلمین فراه رسمی بوده و بسیار اندک آن اجیر میباشد.

وی میگوید که فعلاً 2900 معلم در مکاتب فراه تدریس میکنند که از جمله 1000 یک هزار آن ملعمه های زن و متباقی مرد میباشد.

وی همچنان علاوه کرد که از معلمین مذکور چند نفر محدود لیسانسه بوده، به تعداد 700 تن شان چهارده پاس بوده، و متباقی دوازده پاس می باشد وی گفت که امسال قراراست یک تعداد زیاد چهارده پاسان دیگر نیز فارغ گردد.

رییس معارف میگوید هر چند مسئله مجهز شدن مکاتب بوسیله لابراتوار یک کار دشوار برای وزارت معارف میباشد.

 اما به گفته وی به اثر سعی و تلاش ایشان برای 10 باب مکتب لابراتوار آماده شده و یک باب مکتب دیگر (لیسه شیخ ابونصر فراهی ) هم از زمانهای پیشین لابراتوار داشته و در مجموع فعلاً 11 باب مکتب با لابراتوار مجهز میباشد.

وی گفت که فارغین هر سال زیاد میشود بطور مثال در سال 1384 فارغین مجموعی فراه 128 نفر بود اما سال گذشته 1380 نفر بوده که از جمله 80 نفر دختران بوده.

 وی امیدوار است که در سال آینده تعداد فارغین صنف دوازده به 1500 نفر برسد.

عتیق الله به ارتباط توزیع بورسیه های تحصیلی گفت: بورسیه های که به فراه می آید بیشتر از کشورهای هندوستان، پاکستان، تُرکیه و قزاقستان می باشد.

وی گفت سهم بورسیه های برای تمام ولایات مساوی می باشد.

همچنان رییس معارف به جواب گلایه آنعده فارغینی که از غیر عادلانه بودن توزیع بورسیه های شکایت داشتند گفت: که توزیع بورسیه های وظیفه ریاست معارف نیست بلکه مربوطه وزارت تحصیلات عالی بوده که یا به اساس نمرات بالا کانکور، شاگرد می پذیرند و یا هم از طریق امتحان در سطح زون در ولایت هرات صورت میگیرد.

عتیق الله گفت که مکاتب فراه 120 باب مکتب فراه تعمیر دارد و متباقی 200 باب مکتب هنوز هم تعمیر ندارد.

وی گفت که قرار است امسال وزارت معارف از پول بانک برای 18 باب مکتب تعمیر بسازد.

رییس معارف همچنان مژده داد که در طی سفری که نماینده های شورای ولایتی فراه به کابل داشت، قرار است به همین نزدیکی تعمیر تربیه معلم فراه نیز اعمار گردد.

وی گفت که فعلاً چهار لیسه خصوصی در شهر فراه وجود دارد که دو تای آنها (کوثر و رسالت) از سال گذشته و دو لیسه دیگر( محمد اکبر و لیسه خصوصی صلح) موجود است که پلان درسی آنها نصاب وزارت معارف کشور میباشد.

به گفته وی تدریس در این مکاتب تا به فعلاً عالی بوده و خوب نتیجه داده است، مکاتب خصوصی جزئی از مکاتب ولایت فراه است  و از طرف ریاست معارف همیشه تفتیش و نظارت صورت میگیرد.

رییس معارف فراه نبود معلم مسلکی و نبود تعمیر برای مکاتب را از مشکلات بزرگ در راه معارف فراه میداند.

وی گفت که فعلا در مکاتب فراه دارای میز و چوکی و کتاب میباشد.

وی در ارتباط به گلایه معلمین مکتب، اینکه معلمین که زحمت کش هستند و تقدیر نمی شود و یا اینکه اگر تقدیر صورت میگیرد بدون مشوره صورت گرفته است، چنین جواب داد که می پذیرم که در این مورد مشکلات وجود دارد اما تقدیرنامه ها قسمی است که  تعداد مشخصی از طرف وزارت معارف به ما میرسد و ما آنرا به مدیران مکاتب می سپاریم که با مشوره معلمین خود لستی از معلمین ممتاز را به ما آماده سازد ولی ریاست معارف در این قسمت هیچ نقشی ندارد.

رییس معارف گفت که سال پیش تمام کتاب های نصاب جدید به معارف رسیده و به شاگردان توزیع گردیده است و در رابطه به کتاب هیج کمبودی و مشکلی نداریم.

رییس معارف گفت که برای تحصیلات عالی جوانان فراه فعلاً یک پوهنتون خصوص بنام غرجستان در ولایت فراه ایجاد شده و همچنان امر ایجاد دو پوهنحی (تعلیم و تربیه و زراعت ) در چوکات پوهنتون ولایت هرات گرفته شده است و نیز مدتی پیش موقعیت اعمار پوهنتون فراه  تعیین گردید.

وی همچنان گفت که دلیلی که تا بحال در ولایت فراه پوهنتون ایجاد نشده است بهانه وزارت تحصیلات عالی بر موضوع نبود کادر مسلکی بود، اما به گفته وی فعلاً به تعداد بیشتر از 100 صد تن لسانسه های لایق که به حد ماستری لیاقت دارند، در فراه وجود دارد و در این مورد هیچ نگرانی وجود ندارد.

رییس معارف مشکلات لیسه شیخ ابونصر فراهی و شکایت شاگردان و معلمین این لیسه را تأئید میکند ولی میگوید که بخاطر رنگمالی و احاطه تعمیر مکتب، چون وزارت معارف در این خصوص هیچ بودجۀ ندارد از همین خاطر چندین مرتبه به مقام ولایت مراجعه کرده ایم اما تا به فعلاً این کار عملی نشده است.

وی گفت که رنگمالی و احاطه این لیسه در پلان امسال ریاست معارف فراه قرار دارد. که انشاء الله از طریق دفتر پی آر تی، شورای ولایتی و دیگر نهاد های کمک کنند، این مشکل لیسه ابونصر فراهی حل گردد.

رییس معارف گفت که تفتیش و نظارف از مکاتب فراه ( سالانه سه مرتبه)  صورت میگیرد.

تعليم و تربيه(معارف) Education

در فراه 25140 دختر مكتب مي روند و با 1197 معلم تدريس مي گردند. اما امروز مكاتب زيادي در اثر نا امني ها در فراه مسدود شده، مخصوصاً دختران در بعضي از ولسوالي ها چون بكواه، بالابلوك، پشترود، خاكسفيد، گلستان و پرچمن به مكتب رفته نمي توانند و بخشي از مكاتب تا حال فاقد تعمير اند.

گزارش مفصلي در اين زمينه ارائه خواهد شد.